Class X Science & Tech. SSC

दृष्टिदोष आणि त्यावरील उपाय:

• निकटदृष्टी (Myopia): दूरच्या वस्तू अस्पष्ट दिसतात → अवतल (Concave) भिंगाचा चष्मा वापरणे.

• दूरदृष्टी (Hypermetropia): जवळील वस्तू अस्पष्ट दिसतात → उत्तल (Convex) भिंगाचा चष्मा वापरणे.

• वृद्धावस्थेतील दृष्टिदोष (Presbyopia): दोन्ही अंतरावरील वस्तू अस्पष्ट दिसतात → द्विन (Bifocal) चष्मा वापरणे.

४. डोळ्यांची निगा:

• संतुलित आहार घ्या – गाजर, हिरव्या भाज्या खा.

• सतत स्क्रीनकडे पाहणे टाळा, दर 20 मिनिटांनी 20 सेकंद ब्रेक घ्या.

• डोळे चोळणे टाळा, स्वच्छ पाणी वापरून डोळे धुवा.

• पुरेशी झोप घ्या आणि उजेडातच वाचन करा.

• नियमित डोळ्यांची तपासणी करून घ्या.

५. मनोरंजक तथ्ये:

• मानवी डोळा सुमारे 576 मेगापिक्सल क्षमतेचा असतो!

• डोळ्याचे स्नायू शरीरातील सर्वात जलद काम करणारे स्नायू असतात.

• एका सेकंदात डोळा 50 पेक्षा जास्त वेगवेगळ्या वस्तूंवर लक्ष केंद्रित करू शकतो.

मानवी डोळा – प्रश्नोत्तरे

१. संकल्पनात्मक प्रश्न:

प्रश्न 1: मानवी डोळ्याचे प्रमुख भाग कोणते आहेत?
उत्तर: मानवी डोळ्याचे प्रमुख भाग – कॉर्निया, पुतळी, आयरिस, भिंग, रेटिना आणि ऑप्टिक नर्व्ह.

प्रश्न 2: ऑप्टिक नर्व्हचे कार्य काय असते?
उत्तर: ऑप्टिक नर्व्ह रेटिनावर तयार झालेली प्रतिमा मेंदूकडे पाठवते, जिथे मेंदू त्यावर प्रक्रिया करून वस्तू स्पष्टपणे दाखवतो.

प्रश्न 3: डोळ्यातील पुतळीचा कार्य काय असतो?
उत्तर: पुतळी प्रकाशाचा प्रवेश नियंत्रित करते. ती कमी प्रकाशात मोठी आणि जास्त प्रकाशात लहान होते.

प्रश्न 4: मानवी डोळा प्रकाशाशिवाय कार्य करू शकतो का?
उत्तर: नाही, कारण प्रकाशाशिवाय रेटिनावर प्रतिमा तयार होत नाही आणि आपण काहीही पाहू शकत नाही.

२. दृष्टिदोषांवर आधारित प्रश्न:

प्रश्न 5: निकटदृष्टी (Myopia) म्हणजे काय?
उत्तर: निकटदृष्टी हा एक दृष्टिदोष आहे, ज्यामध्ये जवळील वस्तू स्पष्ट दिसतात, पण दूरच्या वस्तू अस्पष्ट दिसतात.

प्रश्न 6: दूरदृष्टी (Hypermetropia) म्हणजे काय?
उत्तर: दूरदृष्टी हा एक दृष्टिदोष आहे, ज्यामध्ये दूरच्या वस्तू स्पष्ट दिसतात, पण जवळील वस्तू अस्पष्ट दिसतात.

प्रश्न 7: वृद्धावस्थेतील दृष्टिदोष (Presbyopia) कशामुळे होतो?
उत्तर: वृद्धावस्थेतील दृष्टिदोष वयानुसार डोळ्याच्या भिंगाची लवचिकता कमी झाल्यामुळे होतो.

प्रश्न 8: निकटदृष्टी आणि दूरदृष्टी या दोषांवर कोणते उपाय आहेत?
उत्तर:

• निकटदृष्टीसाठी: अवतल (Concave) भिंगाचा चष्मा वापरला जातो.

• दूरदृष्टीसाठी: उत्तल (Convex) भिंगाचा चष्मा वापरला जातो.

३. डोळ्यांची निगा आणि कार्यप्रणाली विषयक प्रश्न:

प्रश्न 9: डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी कोणते उपाय करावेत?
उत्तर:

1. संतुलित आहार घ्या (गाजर, हिरव्या भाज्या).

2. सतत स्क्रीन पाहणे टाळा.

3. डोळ्यांना योग्य विश्रांती द्या.

4. नियमित डोळ्यांची तपासणी करून घ्या.

प्रश्न 10: सतत मोबाईल किंवा संगणकाच्या स्क्रीनकडे पाहिल्यास डोळ्यांवर काय परिणाम होतो?
उत्तर: सतत स्क्रीनकडे पाहिल्यास डोळ्यांना ताण येतो, दृष्टी कमी होण्याची शक्यता वाढते आणि डोळ्यांचे कोरडेपण वाढते.

प्रश्न 11: रेटिनाचा कार्य काय असतो?
उत्तर: रेटिना डोळ्यात प्रवेश करणाऱ्या प्रकाशकिरणांना ग्रहण करून त्यांचे विद्युत सिग्नलमध्ये रूपांतर करतो आणि हे सिग्नल ऑप्टिक नर्व्हद्वारे मेंदूकडे पाठवले जातात.

४. मनोरंजक प्रश्न:

प्रश्न 12: मानवी डोळ्याची क्षमता किती मेगापिक्सल इतकी असते?
उत्तर: मानवी डोळ्याची क्षमता सुमारे 576 मेगापिक्सल इतकी असते.

प्रश्न 13: डोळ्यात कोणत्या प्रकारच्या पेशी असतात?
उत्तर: डोळ्यात कॉन सेल्स (Cone Cells) आणि रॉड सेल्स (Rod Cells) असतात.

प्रश्न 14: अंधारात पाहण्यासाठी कोणत्या पेशी मदत करतात?
उत्तर: अंधारात पाहण्यासाठी रॉड सेल्स (Rod Cells) मदत करतात.

प्रश्न 15: आयरिसचा रंग वेगवेगळ्या लोकांमध्ये का वेगळा असतो?
उत्तर: आयरिसमध्ये मेलानिन नावाचे रंगद्रव्य असते, त्याच्या प्रमाणावर डोळ्यांचा रंग ठरतो.

मानवी डोळा – बहुपर्यायी प्रश्न (MCQ)

१. मानवी डोळ्याचा कोणता भाग प्रकाश डोळ्यात प्रवेश करण्यास मदत करतो?

A) पुतळी (Pupil)
B) रेटिना (Retina)
C) ऑप्टिक नर्व्ह (Optic Nerve)
D) कॉर्निया (Cornea)

उत्तर: D) कॉर्निया (Cornea)

२. पुतळीचा मुख्य कार्य काय आहे?

A) प्रकाशाचा प्रवेश नियंत्रित करणे
B) प्रकाश परावर्तित करणे
C) मेंदूकडे सिग्नल पाठवणे
D) डोळ्याला आधार देणे

उत्तर: A) प्रकाशाचा प्रवेश नियंत्रित करणे

३. मानवी डोळ्याचा कोणता भाग वस्तूंच्या प्रतिमा तयार करतो?

A) कॉर्निया (Cornea)
B) रेटिना (Retina)
C) पुतळी (Pupil)
D) ऑप्टिक नर्व्ह (Optic Nerve)

उत्तर: B) रेटिना (Retina)

४. ऑप्टिक नर्व्ह कोणते कार्य करते?

A) प्रकाश वळवते
B) प्रतिमा तयार करते
C) मेंदूकडे दृश्य संदेश पाठवते
D) डोळ्याचा रंग ठरवते

उत्तर: C) मेंदूकडे दृश्य संदेश पाठवते

५. अंधारात पाहण्यासाठी डोळ्यात कोणत्या पेशी मदत करतात?

A) कोन पेशी (Cone Cells)
B) रॉड पेशी (Rod Cells)
C) स्नायू पेशी (Muscle Cells)
D) तंत्रिका पेशी (Nerve Cells)

उत्तर: B) रॉड पेशी (Rod Cells)

६. कोणत्या दृष्टिदोषामध्ये जवळील वस्तू स्पष्ट दिसतात पण दूरच्या वस्तू अस्पष्ट दिसतात?

A) दूरदृष्टी (Hypermetropia)
B) मोतीबिंदू (Cataract)
C) निकटदृष्टी (Myopia)
D) रंगांधळेपणा (Color Blindness)

उत्तर: C) निकटदृष्टी (Myopia)

७. निकटदृष्टी (Myopia) दूर करण्यासाठी कोणता चष्मा वापरला जातो?

A) उत्तल भिंग (Convex Lens)
B) अवतल भिंग (Concave Lens)
C) द्विन焦 भिंग (Bifocal Lens)
D) कोणताही चष्मा लागत नाही

उत्तर: B) अवतल भिंग (Concave Lens)

८. वृद्धावस्थेतील दृष्टिदोष (Presbyopia) कोणत्या कारणामुळे होतो?

A) भिंगाची लवचिकता कमी होते
B) कॉर्निया खराब होते
C) पुतळी बंद होते
D) ऑप्टिक नर्व्ह निकामी होते

उत्तर: A) भिंगाची लवचिकता कमी होते

९. डोळ्याच्या आरोग्यासाठी कोणता पदार्थ फायदेशीर असतो?

A) तूप
B) गाजर
C) मीठ
D) साखर

उत्तर: B) गाजर

१०. कोणता दृष्टिदोष जन्मतः असतो आणि रंग ओळखण्यास अपयश येते?

A) निकटदृष्टी
B) रंगांधळेपणा (Color Blindness)
C) मोतीबिंदू
D) दूरदृष्टी

उत्तर: B) रंगांधळेपणा (Color Blindness)

११. कोणता डोळ्याचा भाग रंग ठरवतो?

A) रेटिना
B) ऑप्टिक नर्व्ह
C) पुतळी
D) आयरिस

उत्तर: D) आयरिस

१२. डोळ्यात किती प्रकारच्या रंग संवेदनशील पेशी असतात?

A) 1
B) 2
C) 3
D) 4

उत्तर: C) 3 (लाल, निळा, हिरवा रंग ओळखणाऱ्या Cone Cells)

१३. अंधारात आपली दृष्टी क्षमतेत वाढ होण्यासाठी किती वेळ लागतो?

A) 5-10 सेकंद
B) 1-2 मिनिटे
C) 20-30 मिनिटे
D) 1 तास

उत्तर: C) 20-30 मिनिटे

१४. डोळ्याची संरचना कशासारखी कार्य करते?

A) कॅमेरा
B) मायक्रोफोन
C) स्पीकर
D) स्कॅनर

उत्तर: A) कॅमेरा

१५. मानवी डोळ्याची क्षमता साधारण किती मेगापिक्सल असते?

A) 100 MP
B) 250 MP
C) 576 MP
D) 1000 MP

उत्तर: C) 576 MP